de W van erwtjes

Ooit je wel eens afgevraagd wat die W in erwtjes doet? Waarom het geen ertjes zijn? En hoe dat zo gekomen is? Gisteren tijdens de luisterlunch gooide Eetschrijver die erwtjes even op mijn bord. Ik beloofde in de oude boeken te zoeken, vermoedde een Oud-Duitse herkomst. Daar zit wel een aanknopingspunt. Maar er is meer.

Wij hebben lang niet altijd de erwt als erwt geschreven. We kenden erwete, arwete, aerwete, arweete, arewete en ervete (en in de kookschriften uit de 18e eeuw ook erreties en erties). Die w vinden we ook in het Middel- en Oud-Duits: araweiz, areweiz, arwîs, arwîz,  

De erwt is natuurlijk een peulvrucht, de Romeinen teelden ze al in ons land, we vinden ze terug in het botanisch materiaal uit Romeins Maastricht. In het Latijn heet het erwtje pisum, maar de peulvrucht ervum. Goed, dat kan leiden tot erf of erw in het gebruik. Blijft die t  (of hard uitgesproken z) over. Wat doet die er dan? Wetenschappers denken dat het een samengesteld pre-Germaans woord is. Dat is mooi. de erwt heet daar arwait. En dat zie je dan weer terug in dat Oud-Duitse araweiz.
Het Latijn heeft ons de ‘w’ in de erwt gegeven (al kun je dan weer gaan uitzoeken waar de Romeinen het ervum vandaan haalden.

Maar waar halen die Germanen dan die t vandaan? Van het woordt voor haver ‘aat’  of ‘ait’ is de suggestie, eveneens pre-Germaans. Hmm. Ik zie het verband tussen de groei- oogst- of bereidingswijze van erwten en haver niet.Anderen halen er het Grieks bij, de naam voor kikkererwt: érebinthos. Of zoeken het bij het Georgische erf. Een Kaukasische taal, iets heel anders. En daar blijft het een beetje bij. Het verlossende woord over het oer-erwtje is nog niet gesproken.

Goed, dan maar een mooi 15e eeuws recept je voor erwten, genaamd Arbeissenn. Van Duitse origine dus. Hierbij mijn hertaling. Zelf experimenteren.

Een gerecht van gebraden erwten

Neem gekookte erwten en pureer die en klop dan veel eieren los als je nodig hebt voor de erwten. Roer dat door elkaar en bak het in boter. Rijg het dan aan een spit en braad het voor het vuur en bedruip ze met losgeklopte eieren en specerijen en dien het op. Niet te veel zout gebruiken!